بر اساس تازهترین گزارش وزارت بهداشت، در سال گذشته ۶۵۶۵ مورد ابتلا به سل در سراسر کشور شناسایی شده است. این آمار نشان میدهد که میزان بروز سل در ایران حدود ۶.۷ نفر در هر صد هزار نفر جمعیت است؛ در حالی که برآورد سازمان جهانی بهداشت برای ایران ۱۱ نفر در هر صد هزار نفر است. این اختلاف بیانگر آن است که تنها حدود ۷۰ درصد موارد ابتلا شناسایی میشوند و نیاز به تقویت برنامههای غربالگری و تشخیص زودهنگام وجود دارد.
شیوع بالاتر سل در هشت استان کشور
هیچ استانی در کشور خالی از موارد ابتلا به سل نیست، اما میزان بروز بیماری در برخی استانها بالاتر است.
- سیستان و بلوچستان بیشترین میزان ابتلا را دارد.
- پس از آن استانهای گلستان، گیلان، خراسان رضوی، قم، خوزستان، هرمزگان و تهران در رتبههای بعدی قرار دارند.
این هشت استان با وجود آنکه ۴۴ درصد جمعیت کشور را در خود جای دادهاند، ۶۷ درصد کل موارد سل را شامل میشوند. به همین دلیل، تمرکز برنامههای ملی کنترل سل بر این مناطق ضروری است.
عوامل خطر ابتلا به سل
به گفته کارشناسان، تنها ۵ تا ۱۰ درصد از افرادی که میکروب سل وارد بدنشان میشود، در طول زندگی به بیماری فعال مبتلا خواهند شد. این امر معمولاً زمانی رخ میدهد که سیستم ایمنی بدن تضعیف شده باشد. عواملی چون:
- سوءتغذیه، دیابت، اعتیاد و بیماریهای مزمن تنفسی
- ابتلا به HIV، سرطان، شیمیدرمانی یا دیالیز
- مصرف سیگار، استرس شدید، بارداری یا تغییرات هورمونی
از جمله شرایطی هستند که خطر ابتلا به سل را افزایش میدهند. در کلانشهرهایی مانند تهران، شیوع بیماری در میان گروههای کمدرآمد و حاشیهنشین بیشتر گزارش شده است.
پیشگیری و نقش واکسن BCG
واکسن BCG که در بدو تولد به نوزادان تزریق میشود، همچنان مؤثرترین راه پیشگیری از اشکال شدید و کشنده سل در کودکان است. با این حال، مهمترین راهکار برای کنترل بیماری در سطح جامعه، تشخیص زودهنگام و درمان بهموقع بیماران است.
خدمات رایگان تشخیص و درمان سل
دهههاست که در ایران، آزمایشهای تشخیصی و داروهای درمان سل در مراکز خدمات جامع سلامت، پایگاهها و خانههای بهداشت بهصورت کاملاً رایگان ارائه میشود. با این حال، آگاهی عمومی از این موضوع پایین است و بسیاری از بیماران تا زمان تشخیص، هزینههای سنگینی متحمل میشوند.
به همین منظور، وزارت بهداشت پویشی با عنوان «یک بعلاوه یک» راهاندازی کرده است تا آگاهی عمومی افزایش یابد. چهار پیام کلیدی این پویش عبارتاند از:
- سل هنوز در همه استانهای کشور وجود دارد.
- سل یک بیماری قابل درمان است.
- سرفه بیش از دو هفته مهمترین علامت هشداردهنده سل ریوی است.
- تشخیص و درمان سل در کشور رایگان است.
تمرکز بر جمعیتهای آسیبپذیر
وزارت بهداشت اعلام کرده است که در مرحله کنونی، تمرکز اصلی بر جمعیتهای آسیبپذیر است؛ از جمله افراد در تماس نزدیک با بیماران مبتلا به سل ریوی. این افراد در چند نوبت و در فواصل زمانی مشخص مورد غربالگری قرار میگیرند تا در صورت ابتلا، درمان بلافاصله آغاز شود.
اتباع خارجی و خدمات درمانی
حدود ۲۵ درصد بیماران شناساییشده در سال گذشته اتباع خارجی بودهاند. این گروه نیز همانند شهروندان ایرانی از خدمات رایگان تشخیص و درمان سل بهرهمند میشوند. این اقدام علاوه بر جنبه بشردوستانه، با هدف جلوگیری از گسترش بیماری در جامعه انجام میشود.
دستاوردها و چالشهای پیشرو
ایران طی شصت سال گذشته موفق شده است میزان بروز سل را ۱۸ برابر کاهش دهد و در مقایسه با بسیاری از کشورهای همسایه وضعیت بهتری دارد. با این حال، مسئولان بهداشت تأکید میکنند که مرحله کنونی دشوارتر است و برای رسیدن به هدف نهایی حذف بیماری، نیازمند اقدامات دقیقتر و هدفمندتر خواهیم بود.
