گسترش خرید قسطی حالا فراتر از کالاهای ضروری رفته و «خرید قسطی» تبدیل به سازوکاری شده که فشار مالی، تضعیف پس‌انداز و در بلندمدت فروپاشی اقتصادی خانواده‌ها را تسریع می‌کند؛ در این گزارش دلایل، پیامدها و راه‌حل‌های سیاستی برای کنترل تب خرید قسطی بررسی شده است.
چرا خرید قسطی این‌قدر محبوب شده است
رشد خرید قسطی دو علت اصلی دارد: اول افزایش قیمت کالاها و کاهش قدرت خرید خانوار که خرید نقدی را برای بسیاری ناممکن کرده است؛ دوم توسعه مدل‌های فروش و پلتفرم‌های اعتباری که با حذف پیش‌پرداخت، ضامن و چک، در دسترس‌ترین راه تهیه کالا را ارائه می‌دهند. نتیجه ترکیب این دو عامل، سیستم اعتباردهی سریع است که خریدار را به خرید‌های پی‌در‌پی قانع می‌کند و خرید قسطی را به رفتاری روزمره بدل می‌کند.
پیامدهای اقتصادی و اجتماعی خرید قسطی برای خانواده‌ها
خرید قسطی ابتدا فشار مالی کوتاه‌مدت وارد می‌کند و سپس با تجمع اقساط، ظرفیت هزینه‌ای خانواده را خالی می‌کند. پیامدها شامل کاهش پس‌انداز، افزایش انحراف هزینه از نیازهای اساسی، و در موارد شدید ورشکستگی خانوار و فروپاشی ساختار خانوادگی است. وقتی خرید قسطی برای کالاهای کم‌اهمیت مانند لوازم تحریر یا گوشیهای لوکس هم جا باز می‌کند، بار بدهی‌ها به سطحی می‌رسد که مدیریت مالی فردی و خانوادگی از کار می‌افتد.
نقش بازیگران بازار در گسترش خرید قسطی
فروشندگان، پلتفرم‌های اعتباری و بانک‌ها مدل‌های کسب‌وکار خود را به‌گونه‌ای طراحی کرده‌اند که «خرید قسطی» را جذاب و ساده جلوه دهند: تبلیغات هوشمند، وعده ارتقای منزلت اجتماعی با خرید اقساطی و تسهیل فرآیند اعتباردهی. این بازیگران از چرخه خرید قسطی سود می‌برند؛ فروشنده فروش بیشتری دارد، پلتفرم کارمزد و اطلاعات کاربر می‌گیرد و بانک‌ها درآمد تسهیلات بلندمدت دارند. در نتیجه انگیزه‌ای قوی برای تداوم و گسترش خرید قسطی وجود دارد، حتی وقتی پیامدهای اجتماعی و مالی آشکار است.
راه‌حل‌ها و سیاست‌هایی که خرید قسطی را کنترل می‌کند
- ایجاد سازوکار حمایتی برای اقلام ضروری مانند طرح‌های کالابرگ یا توزیع دولتی کنترل‌شده تا نیاز به خرید قسطی برای کالاهای مورد نیاز کاهش یابد.
- تنظیم مقررات اعتباری: محدودیت بر تبلیغات «بدون ضامن و بدون پیش‌پرداخت»، تعریف سقف‌های اعتباری متناسب با درآمد و الزام شفافیت کامل هزینه‌های قراردادی برای مشتریان.
جمع‌بندی
«خرید قسطی» در اقتصاد بحران‌زده ابزاری دوپهلوست: از یک سو تسهیل‌گر دسترسی به کالا در کوتاه‌مدت، و از سوی دیگر مولد چرخه بدهی و فروپاشی مالی خانوار در بلندمدت. کنترل هوشمندانه خرید قسطی نیازمند ترکیبی از سیاست حمایتی دولتی، مقررات اعتباری شفاف و آموزش مالی عمومی است تا خرید قسطی به راه‌حلی موقت برای نیاز واقعی تبدیل شود نه دام دائمی بدهی.
